Ülkeler arası mal ve hizmet alışverişinin belirli kurallar
çerçevesinde düzenlenmesi ve dış ticaretle uğraşan
aktörlerin buna uygun hareket etmeleri, dış ticaretin
sürekliliği ve pozitif ekonomik katkılar açısından önem arz
etmektedir. Dış ticaret yapan ülkelerin çoğu hem
uluslararası hem de ulusal düzeyde keyfi uygulamaların
olumsuz sonuçlarından kaçınmak amacıyla ithalatçı ve
ihracatçıların dış ticaret uygulamaları ile ilgili olarak yerine
getirmeleri gereken koşul, usul ve esaslar belirlemişlerdir.
Böylece dış ticaret işlemlerinin düzenlenmesini içeren
kurallar bütünü olan dış ticaret mevzuatı kanun koyucular
tarafından güvence altına alınmıştır.
İhracat ve İthalat Sürecinin Temel Aşamaları
Dış ticaret faaliyetlerine dahil olan ekonomik aktörlerin
ihracat ve ithalat uygulamalarına ilişkin sürecin her
aşamasını iyi bilmesi ve dikkatli bir şekilde ticari hayata
dahil olması gerekmektedir. Aksi durumda hem yapılan
yatırımlar hem de kıt ülke kaynakları gereksiz yere israf
edilmiş olacaktır.
İhracat Sürecinin Aşamaları
Dış piyasalara açılarak mal ve hizmet satmanın iki temel
yolu vardır. Birincisi, bir firmanın ürettiği mal-hizmetleri
doğrudan kendisinin ihraç etmesi, ikincisi ise firmanın
yurtiçi piyasadaki aracı firmaların yardımıyla dolaylı
ihracat yapmasıdır. Doğrudan ihracatın temel avantajları;
aracıları bertaraf ederek kâr marjını artırmak, ihracatçının
ithalatçı ile daha yakın ilişkiler kurması, tüm ihracat
aşamalarını kontrol etmek vb. iken, dezavantajları; zaman
ve kaynak israfı, ihracatçının doğrudan risklerle karşı
karşıya kalması gibi sorunlardır.
Dolaylı ihracatın avantajları; ihracatçının satış yerine
üretime yönelebilmesi, aracıların deneyimlerinden
faydalanma vb. gibi hususlarken, dezavantajları;
ihracatçının mal üzerindeki kontrolünü kaybetmesi,
ihracatçının dolandırılabilmesi vb. gibi sıkıntılardır. Her iki
yöntemin de asıl amacı, en uygun miktar ve fiyat bileşimini
oluşturarak ihracat gelirlerini yükseltmektir. İhracat yapmak
için belli aşamaların takip edilmesi ve belli kurallara
uyulması gerekmektedir. Bunun için öncelikle ihracat iş
planı hazırlanması gerekmektedir. İş planı doğrultusunda
hareket eden ticari firmaların ihracat yapmaları için takip
etmeleri gereken temel aşamalar; ihracatçı sıfatının
kazanılması, alıcının/ithalatçının bulunması ve sözleşme
imzalanması, mal-hizmet ve belge hazırlanması, gümrük ve
lojistik işlemleri ve ihracat sonrası işlemler şeklindedir.
İhracatçı Sıfatının Kazanılması:

Ticari bir işlemin ihracat
olabilmesi; ihracat ve gümrük mevzuatlarına göre ticareti
serbest olan bir mal veya hizmetin gerekli bilgi ve
belgelerle birlikte ilgili gümrük mercilerine teslim
edilmesini, mal-hizmetin yurtdışına çıkarılmasını,
kambiyo mevzuatına uygun olarak mal bedelinin bankalar
aracılığıyla ya da elden teslim alınmasını gerektirmektedir.
Ticari girişimcilerin ve/veya firmaların ihracat
yapabilmeleri için ihracatçı/tacirlik sıfatını kazanmaları
gerekmektedir.
Alıcının/İthalatçının Bulunması ve Sözleşme İmzalanması:

Alıcılar; firmanın malını hammadde olarak kullanmak için
alan üretici firmalar, toptancılar ya da aracı firmalar
olabilir. Günümüz koşullarında genellikle aracılarla
çalışıldığı görülmektedir. Aracılar genel olarak ithalat
işleminin tüm adımlarını kendileri üstlenmekte ve
hizmetleri karşılığında ücret almaktadırlar. Alıcı/ithalatçı
bulunmasına ilişkin araştırmalar yapılırken göz önünde
bulundurulması gereken temel hususlar; satıcının mal ve
hizmetlerinin nitelikleri, alıcıların talep yapıları ve
tercihleri, rekabetçi fiyatlar, miktar ve kalite unsurları,
standartlara uygunluk vb. gibi satıcı ve alıcının
kazançlarını optimum seviyeye çıkarabilecek özelliklerdir.
Alıcı bulunduktan sonra ihracatçı, satılacak mal ve
hizmetin miktarı ve özellikleri, birim ve toplam fiyatı,
ambalaj özellikleri, taşımacılık modları, ödeme şekli,
yükleme şekli, karşılıklı sorumluluklar ve cezai
uygulamalar vb. gibi hususları içeren bir teklif hazırlayıp
ithalatçıya göndermektedir. İthalatçı tarafından yapılan
incelemeler sonrasında taraflar arasında bir satış
sözleşmesi imzalanmaktadır. Ticari sözleşmeler,
sözleşmeye taraf olanlar arasında bağlayıcıdır ve
sözleşmeye imza atıldığı anda geçerli hale gelmektedirler.
Mal ve Belge Hazırlığı:

Alıcı ile yapılan sözleşme
kapsamında ihracatçının malın üretimi ve elde edilen
malların nitelikleri konusunda ithalatçı bilgilendirilmeli ve
ağırlık, hacim, koli adedi vb. konularda sözleşmeye
uygunluğu kontrol edilmelidir. Nihai mallar sözleşme de
belirtildiği şekilde paketlenmeli/kolilenmeli, gerekli
önlemler alınarak uygun şekilde depolanmalı ve mallarla
ilgili belgeler hazırlanmalıdır. İhraç edilecek mallar
paketlenirken ve taşıma firmasına teslim edilirken bir
yandan da mallara uygun belgeler hazırlanmaktadır.
Gümrükleme ve Taşımacılık İşlemleri:

İhracatçı firma ihraç konusu malı ve ilgili belgelerle birlikte hazırladığı
gümrük beyannamesini gümrük idaresine teslim etmelidir.
Gümrük beyannamesi, ihracatçının gümrük mevzuatına
uygun olarak hazırlayıp ilgili ihracatçı birliğine
onaylattıktan sonra gümrükleme işlemi için gümrük
idaresine teslim ettiği belgedir. Bu belge tescil edildikten
sonra resmi olarak ihracat işlemi başlamış olmaktadır.
Taşıyıcı ile gümrük sahasına gelen mallar kontrol
edilmektedir. Dış ticaret payı ve/veya sabit sermaye
yatırımları yüksek olan, ticari açıdan güvenilir, kayıtları
izlenebilir ve mali yeterliliği onaylanmış kişi/firmalara ilgili
bakanlık tarafından verilen onaylanmış kişi statü belgesi ve
yetkilendirilmiş yükümlü sertifikası, gümrükleme
işlemlerinde kolaylık sağlamakta, zaman ve kaynak
tasarrufu sağlamaktadır. Gümrükleme sürecinde malın
depolanmasından, taşıma ve dağıtım hizmetlerine kadar tüm
gümrük işleri yapılan anlaşma çerçevesinde taşıma firmaları
tarafından gerçekleştirilmektedir. Genellikle dolaylı ihracat
işlemlerinde ihracatçı adına faaliyet yürüten acenteler
taşıma işlerini de yüklenmektedirler.
İhracat Sonrası İşlemler:

Ticari malların ülke sınırından
çıkışı sonrasında, tahsil edilmemiş olan mal bedelinin
ülkeye getirilmesi için anlaşmalı bankaya ya da ilgili
ithalatçıya başvurulmalıdır. İhracat geliri üzerindeki
işlemler bitirilince mal bedeli ihracatçıya teslim edilerek
ihracat süreci sonlandırılmalıdır.

İthalat Sürecinin Aşamaları

Ticari ilişkiler çerçevesinde firmaların dış piyasalardan mal
ve hizmet alımlarının en bilinen yolu ithalattır. İthalat
işlemini bizzat ithalatçının kendisi gerçekleştirebileceği gibi
gümrük mevzuatı ile öngörülen tasarrufları ve işlemleri
gerçekleştirmesi için bir temsilci de tayin edilebilir. Temsil
doğrudan veya dolaylı olabilir. Her iki temsil türünün de
birtakım avantaj ve dezavantajları bulunmakla birlikte asıl
amaç, ithalat işlemlerini kolaylaştırmak ve ithalat giderlerini
azaltmaktır. İthalat yapmak için belli aşamaların takip
edilmesi ve belli kurallara uyulması gerekmektedir. Bunun
için öncelikle ithalat iş planı hazırlanması gerekmektedir. İş
planı doğrultusunda hareket eden ticari firmaların ithalat
yapmaları için takip etmeleri gereken temel aşamalar;
ithalatçı sıfatının kazanılması, gümrük idaresine kayıt
yapılması, satıcının/ihracatçının bulunması ve sözleşme
imzalanması, mal-hizmet alımı için belge hazırlanması,
gümrük ve taşımacılık işlemleri ve ithalat sonrası işlemler
şeklindedir.
İthalatçı Sıfatının Kazanılması:

Dış ticaret ve gümrük
mevzuatlarına uygun olarak yurtdışından mal ve hizmet
alınmasına ithalat denilmektedir. Ticari bir işlemin ithalat
olabilmesi; ticareti serbest olan bir mal veya hizmetin
gümrükten teslim alınması için gerekli bilgi ve belgelerle
birlikte ilgili gümrük mercilerine başvurulmasını, mal ve hizmetin yurt içine getirilmesini, kambiyo mevzuatına
uygun olarak mal bedelinin bankalar aracılığıyla ya da
elden ihracatçıya gönderilmesini gerektirmektedir. Ticari
girişimcilerin ve/veya firmaların ithalat yapabilmeleri için
ithalatçı/tacirlik sıfatını kazanmaları gerekmektedir.
İthalatçı sıfatı kazanılması sonrasında ithalat yapmak için
gümrük idaresine kayıt yaptırmak gerekmektedir.
Satıcının/İhracatçının Bulunması ve Sözleşme
İmzalanması:

İthalat yapan kişi/firmaların, ihtiyaçlarına ve
ticari koşullarına uygun mal ve hizmet alabilmeleri için
öncelikle satıcılarla/ihracatçılarla irtibata geçmeleri ve
ithalat uygulaması için sözleşme imzalamaları
gerekmektedir. Satıcı belirlenirken, tarihsel ya da özel
koşulları nedeniyle rekabet üstünlüğü elde etmiş olan
rakip ithalatçı firmaları özellikle dikkate almak
gerekmektedir. Günümüz koşullarında genellikle aracılarla
çalışıldığı görülmektedir. Tedarikçi firmalar genel olarak
ihracat işleminin tüm adımlarını kendileri üstlenmekte ve
hizmetleri karşılığında ücret almaktadırlar. Satıcı/ihracatçı
bulunmasına ilişkin araştırmalar yapılırken göz önünde
bulundurulması gereken temel hususlar; satıcının mal ve
hizmetlerinin nitelikleri, ithalatçının kendi ihtiyaçları,
rekabetçi fiyatlar, miktar ve kaliteye ilişkin hususlar,
standartlara uygunluk vb. gibi alıcı ve satıcının kazanç
sağlamasına olanak tanıyan özelliklerdir. Satıcı
bulunduktan sonra ithalatçı, satılacak mal ve hizmetin
miktarı ve özellikleri, koli/ambalaj özellikleri, birim ve
toplam fiyatı, ödeme şekli, taşımacılık yöntemleri,
yükleme şekli, karşılıklı hak ve sorumluluklar vb. gibi
hususları içeren bir teklif hazırlayıp ihracatçıya
göndermektedir. İhracatçı tarafından yapılan incelemeler
sonrasında taraflar arasında bir satış sözleşmesi
imzalanmaktadır. Taraflar arasında yapılan ticari
sözleşmeler bağlayıcı niteliktedir.
Mal ve Belge Hazırlığı:

Satıcı ile yapılan sözleşme
kapsamında ihracatçı, ithal edilecek mal-hizmetleri ve
bunlarla ilgili belgeleri hazırlayıp banka aracılığıyla
ithalatçıya göndermelidir. İhracatçının hazırladığı mallar
sözleşmeye göre paketlenerek uygun şekilde
depolandıktan sonra ithalatçıya haber verilmelidir. İthal
edilecek malların depolara gönderilme ve taşıma firmasına
teslim edilme aşamasında mallarla ilgili belgelerin de
tamamlanması gerekmektedir. İthal edilecek mal-hizmetin
niteliklerine, ihracatçı/ satıcı ülkeye ve ithalat çeşidine
göre farklılık sergileyen birtakım belgeler, mallar
gümrüklere teslim edilirken mallarla birlikte gümrük
idaresine teslim edilmektedir.
Gümrükleme ve Taşımacılık İşlemleri:

Ticareti serbest olan mal ve hizmetlerin gümrük giriş işlemlerinin yapılıp
teslim alınabilmesi için ihracatçının banka aracılığıyla
ilgili belgeleri ithalatçıya göndermesi gerekmektedir.
Gelen belgeler doğrultusunda ithalatçı firma, ithal edilecek
mal ve ilgili belgelerle birlikte gümrük beyannamesi
hazırlamaktadır. Bu belge gümrük idaresi tarafından tescil
edildikten sonra resmî olarak ithalat işlemine
başlanabilmektedir. Taşıyıcı ile gümrük sahasına gelen
mallar kontrol edilmektedir. Gümrükleme sürecinde malın
teslim alınmasından depolanmasına, yurtiçi taşıma ve
dağıtım hizmetlerine kadar tüm nakliye işlemleri yapılan
anlaşma çerçevesinde taşıma firmaları tarafından
gerçekleştirilebilmektedir. Malların gümrüğe girişi
sonrasında beyanname kapatılarak nüshalar ilgili mercilere
gönderilmektedir. İthalatçı firma, gümrüğe gelen mal ilgili
mevzuat hükümlerine göre belge ve izin sürecini
tamamlayarak malı gümrükten çekebilmektedir.
İthalat Sonrası İşlemler: Satıcı ile alıcı arasında
kararlaştırılan ödeme şekline göre ithalatçı, anlaşmalı
banka ile görüşerek kefalet almalıdır. Malın teslim
alınabilmesi için kural olarak ithalatçının bankası
aracılığıyla mal bedelini yurtdışına transfer etmesi
gerekmektedir. İthalatçının yapmış olduğu ödeme
sonrasında, ithalatçı firmanın talimatı doğrultusunda ithal
edilen mal ve hizmetler tutuldukları geçici depo ya da
antrepolardan gümrüklü eşya teslim fişi düzenlenerek
yurtiçi nakliye firmasına teslim edilmektedir.

İhracat Uygulamaları
Yurtiçi kaynaklarla üretilen mal ve hizmetlerin ihracatının
yapılması, artırılması ve dünya piyasalarında rekabet gücü
elde edilmesi dışa açık ülkelerin önem verdikleri konuların
başında, gelmektedir.

İhracata Konu Olan Mal ve Hizmetler
Uluslararası anlaşmalar gereği veya ülke ekonomilerine
özgü birtakım sebeplerle bazı malların ihracatı konusunda
birtakım koşulların yerine getirilmesi ve/veya malın
ihracatının hiç yapılmaması yönünde kararlar
alınmaktadır. Bu kapsamdaki malları dört grup altında
toplamak mümkündür. Bunlar; ihracı yasak mallar, ön
izne bağlı mallar, bedelsiz ihraç edilecek mallar ve ihracı
kayda bağlı mallar şeklindedir.

İhracı Yasak Mallar: Dış ticaret yapan ülkelerin taraf
oldukları uluslararası anlaşmalar ve ticari politikalar
doğrultusunda bazı malların ihracatının yapılması
yasaklanmıştır. Uluslararası anlaşmalara uyma gerekliliği
dışında, ihracatın yasaklanmasına neden olan temel
faktörler arasında; stratejik açıdan önemli olan malların
diğer ülkelerin eline geçmesini istememek, yurtiçi
endüstriler için önem taşıyan ve sınırlı olan
hammaddelerin bulunması, dış ticaret hadlerinin
iyileştirilmesi, siyasal faktörler vb. bulunmaktadır.

İhracı Ön İzne Bağlı Mallar: Uluslararası anlaşma, kanun,
kararname ve ilgili sair mevzuat uyarınca bazı malların
ihracı belli kamu kurum ve kuruluşlarının ön iznine
bağlanmıştır..
Bedelsiz Olarak İhraç Edilebilecek Mallar: Türkiye’de
ihracat rejimi kararına göre karşılığında yurt dışından bir
ödeme yapılmaksızın yurt dışına mal çıkarılmasına izin
verilen mallara bedelsiz olarak ihraç edilebilecek mallar
adı verilmektedir.

İhracı Kayda Bağlı Mallar: Türkiye’de bazı malların
ihracatı ihracat mevzuatına göre kayıt altına alınmaktadır.
İhracatın İhracatçı Birlikleri Genel Sekreterliği tarafından
kayıt altına alınmasına neden olan faktörler arasında;
uluslararası anlaşmalardan doğan yükümlülükler, bazı
malların ihracat gelişiminin takip altına alınması,
standartlara uygunluğun sağlanması, ihracatçı firmaların
rekabetten korunması vb. gibi unsurlar yer almaktadır.

İhracat Uygulamalarına İlişkin Belgeler
İhracat uygulamaları gerçekleştirilirken ticari işlemlerin
kolaylaştırılmasını sağlayan bir takım belgeler
kullanılmaktadır. İhracat uygulamalarına ilişkin belgeler;
ihracata konu olan mala, ihracat yapılan ülkeye ve ihracat
türüne göre çeşitlilik göstermektedir. İhraç edilecek malın
niteliğine göre alınması gereken belgeler, malların ilgili
mevzuatta belirtilen koşullara uygun olup olmadığını
ispatlamaya yönelik belgelerdir. İhracat yapılacak ülkeye
göre düzenlenen belgeler, genellikle ülkeler arası
anlaşmalara dayalı olarak karşılıklı taviz ve yükümlülük
gerektiren resmî belge niteliğindedir. İhracat şekline göre
düzenlenecek belgeler kapsamında, özellik arz etmeyen
ihracat için serbest ihracat beyannamesi düzenlemek
yeterli olmaktadır.
İhracata Yönelik Devlet Destekleri
Türkiye’de ihracat yapan firmaların üretim ve
pazarlamaya yönelik faaliyetleri kamu tarafından
desteklenmektedir. Desteklerin temel amaçları arasında;
firmaların dış piyasalarda karşılaştıkları sorunları
azaltmak/gidermek, üretim maliyetlerini düşürmek,
uluslararası rekabet güçlerini artırmak ve ülke
ekonomilerine katkılarını artırmak yer almaktadır.

İthalat Uygulamaları
Dışa açık ülkelerde ithalatın ekonomik etkilerinin yönü ve
büyüklüğü, ithalatın bileşimine (hangi tür mal ve
hizmetlerin ithal edildiğine) ve ithalatın millî gelir içindeki
payına bağlıdır. İthalatın olumlu ekonomik etkilerini
artırabilmek için ticari firmaların ithalat uygulamalarının
koşullarını yerine getirmeleri, ithalatı kaliteli ve
standartlara uygun bir şekilde gerçekleştirmeleri
gerekmektedir.
İthalata Konu Olan Mal ve Hizmetler
Bir ülkede yurtiçi firmaların yabancı ülkelerdeki
firmaların rekabetinden korunması, kamu ahlakı, düzeni
ve güvenliği açısından tehlikeli kabul edilen malların
ülkeye girişinin engellenmesi, hazine için vergi geliri elde
edilmesi, dış açıkların kapatılması vb. gibi nedenlerle
ithalata kamu eliyle müdahalede bulunulabilmektedir.
Resmî olarak belirlenen ithalatı yasak ve belli kurumlara
bırakılan mallar dışındaki mallar ithal edilebilmektedir.
Ayrıca bedelsiz ithal edilebilecek malların listesi de resmî
olarak belirlenmiş durumdadır.

İthali Yasak Mallar: Uluslararası anlaşmalar ve dış ticaret
politikaları çerçevesinde bazı malların ithal edilmesi resmî
olarak yasaklanmıştır. 

İthali Belli Kurum ve Kuruluşlara Bırakılan Mallar:
Türkiye’de bazı malların ithalatı için resmî olarak belirli
kurum ve kuruluşlara izin verilmiştir. Bu malların ilgili
mevzuata uygun olduğu resmî kurumlar tarafından
onaylandıktan sonra serbest dolaşıma sokulabilmektedir.

Bedelsiz Olarak İthal Edilebilecek Mallar: Türkiye’de
ithalat rejimi kararına göre karşılığında yurt dışına döviz
transferi yapılmadan yurtdışında elde edilen ve yurda
getirilmesi zorunlu olmayan, dış kazanç ve tasarruflarla
satın alınmış olan bazı şahsi ve ticari nitelikli malların
yurtiçine getirilmesine bedelsiz ithalat denilmektedir.

İthalat Uygulamalarına İlişkin Belgeler
Bir ithalat işleminde genellikle belgeler ithalatçının
talebiyle ihracatçı tarafından hazırlanmakta ve tarafların
kararlaştırdıkları ödeme yöntemine göre ithalatçıya
gönderilmektedir. Türkiye’de ithalat ve ihracat
uygulamalarına ilişkin belge ve izinlerin yer aldığı liste
sayfa 68’de Tablo 3.9’da verilmiştir.
İthalata Yönelik Devlet Destekleri
Türkiye’de ihracatçılara yönelik devlet destekleri ile
ihracat artırılmaya çalışılırken, aynı zamanda yerli
üreticilerin ve tüketicilerin ithalattan kaynaklanan haksız
rekabetten zarar görmemeleri için de bir takım koruma
tedbirleri alınmaktadır. 

Kaynak :  AÖF

DIŞ TİCARETE GİRİŞ